Συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών για τα Εγκαίνια του Μεγάρου Χορού Καλαμάτας

Το πρόγραμμα με μια ματιά

ΛΟΥΝΤΒΙΧ ΒΑΝ ΜΠΕΤΟΒΕΝ (1770 – 1827)
Τα εγκαίνια του οίκου, έργο 124

ΣΤΑΘΗΣ ΓΥΦΤΑΚΗΣ (γεν. 1967)
Celebration I, έργο 105

ΒΟΛΦΓΚΑΝΓΚ ΑΜΑΝΤΕΟΥΣ ΜΟΤΣΑΡΤ (1756 – 1791)
Συμφωνία κοντσερτάντε για βιολί, βιόλα και ορχήστρα σε μι ύφεση μείζονα, K. 364

1. Χαρούμενος μεγαλοπρεπής
2. Andante
3. ταχύς

Διάλειμμα

ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ (1904-1949)
Από τους «36 Ελληνικούς Χορούς για ορχήστρα»

1. Πελοποννησιακός Ι
2. Ηπειρωτικός Ι
3. Κρητικός
4. Χωστιανός
5. Κλέφτικος

ΚΑΜΙΓ ΣΑΙΝ-ΣΑΝΣ (1835 – 1921)
Μακάβριος Χορός, έργο 40

ΑΝΤΟΝΙΝ ΝΤΒΟΡΖΑΚ (1841 – 1904)
Από τους Σλαβικούς Χορούς (πρώτη σειρά), έργο 46:
Aρ.2 (Allegretto scherzando – Allegro vivo)
Aρ.8 (Presto)

ΓΙΟΧΑΝΕΣ ΜΠΡΑΜΣ (1833 – 1897)
Από τους Ουγγρικούς Χορούς:
Aρ.4 (Poco sostenuto – Vivace)
Aρ.5 (Allegro – Vivace)
Aρ.6 (Vivace)

Νίκος Μάνδυλας, βιολί
Μάνος Γουβέλης, βιόλα

Νίκος Χαλιάσας, μουσική διεύθυνση

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ

Γενική είσοδος: 10 €.

Διάθεση εισιτηρίων:
Από 30.01- 01.02 (ώρες: 10:00-13:00 και 18:00-21:00) στο Δημοτικό Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας «Πανταζοπούλειος Λαϊκή Σχολή», Αριστομένους 33.

Την ημέρα της συναυλίας (02.02) η προπώληση των εισιτηρίων θα γίνεται 10.00-13.00 στο Δημοτικό Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας και το απόγευμα θα συνεχιστεί στο Μέγαρο Χορού Καλαμάτας Καλαμάτας μέχρι τις 20:00.

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
Έχουμε τη χαρά σήμερα, Σάββατο 2 Φεβρουαρίου 2019, στα εγκαίνια του Μεγάρου Χορού Καλαμάτας, να φιλοξενούμε το αρχαιότερο αλλά και το σπουδαιότερο ορχηστρικό μουσικό σύνολο στην Ελλάδα, την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών. Είμαστε υπερήφανοι για αυτήν τη σπουδαία ημέρα που εγκαινιάζεται ένα υπερσύγχρονο κτήριο με τεχνικές προδιαγραφές υψηλού επιπέδου, μοναδικό στην Πελοπόννησο και ένα από τα τρία σε ολόκληρη την Ελλάδα. Δημιουργούνται έτσι οι κατάλληλες συνθήκες στους δημότες και τους επισκέπτες του δήμου μας αλλά και σε όλους τους Πελοποννήσιους να έρθουν πιο κοντά στον πολιτισμό, στα ποιοτικά χορευτικά, μουσικά, θεατρικά αριστουργήματα της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας σκηνής.
Ελπίζουμε να απολαύσετε αυτή τη μοναδική συναυλία και ευχόμαστε το Μέγαρο Χορού Καλαμάτας να αγαπηθεί από το φιλότεχνο κοινό, να προσελκύσει τους νέους μας και να λειτουργήσει ως φάρος πολιτισμού για ολόκληρη την Πελοπόννησο.

Ο Δήμαρχος Καλαμάτας
Παναγιώτης Ε. Νίκας

Για την ιστορία…

Το πρόγραμμα της συναυλίας της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών για τα εγκαίνια του Μεγάρου Χορού Καλαμάτας εμπεριέχει, όπως είναι και το αναμενόμενο, έργα πανηγυρικού χαρακτήρα, δύο εκ των οποίων συνδέονται άμεσα με την έννοια των εγκαινίων. Πρώτο εξ αυτών είναι η Εισαγωγή Τα εγκαίνια του οίκου, η οποία γράφτηκε από τον Μπετόβεν το 1822 για τα εγκαίνια του Theater in der Josefstadt της Βιέννης (Οκτώβριος 1822). Με πανηγυρική διάθεση και τον αρμόζοντα «τελετουργικό» στόμφο η Εισαγωγή ανοίγει με ένα στιβαρό εμβατήριο που δίνει τη θέση του σε ένα ενεργητικό Allegro με έντονα αντιστικτική πλοκή και λαμπερά ορχηστρικά ηχοχρώματα. Το δεύτερο, ανάλογου περιεχομένου έργο, είναι το Celebration I, το οποίο συνετέθη από τον διακεκριμένο συνθέτη και πιανίσταΣτάθη Γυφτάκη τον Νοέμβριο του 2018 για την πρεμιέρα της Συμφωνικής Ορχήστρας Καλαμάτας, που έδωσε την πρώτη συναυλία της στις 27 Δεκεμβρίου 2018 στο Μέγαρο Χορού Καλαμάτας. Έχει έναν εορταστικό χαρακτήρα με αφηγηματική διάθεση και χρώματα «κινηματογραφικά» άλλοτε με τρυφερή διάθεση, άλλοτε με νοσταλγία και άλλοτε με πανηγυρικό χαρακτήρα.

Η Συμφωνία κοντσερτάντε είναι ένας ιδιαίτερος τύπος μουσικού έργου, που γνώρισε -πρωτίστως στη Γαλλία- μεγάλη απήχηση ανάμεσα στα 1770 και 1830. Δομικά βρίσκεται κοντά στο κλασικό κοντσέρτο, αναθέτοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στους σολίστ, οι οποίοι εκθέτουν και αναπτύσσουν διαφορετικό (μέχρις ενός σημείου) θεματικό υλικό από αυτό των ορχηστρικών tutti. Στιλιστικά, η συμφωνία κοντσερτάντε διακρίνεται για τη μελωδική της ποικιλία και μία ανάλαφρη, αισιόδοξη διάθεση. Η Συμφωνία κοντσερτάντε για βιολί και βιόλα του Μότσαρτ γράφτηκε το καλοκαίρι του 1779. Καθώς ολοκληρώνεται η εισαγωγή της ορχήστρας, οι δύο σολίστ «αναδύονται» για να εκθέσουν ένα εντελώς διαφορετικό θεματικό υλικό. Παρά τον πλούτο των θεμάτων, η συνολική δομή παραμένει καθ’ όλη τη διάρκεια του μέρους διαυγής επιτυγχάνοντας μία λειτουργική ισορροπία ανάμεσα στις σολιστικές και ορχηστρικές ενότητες. Το αργό μέρος σε ντο ελάσσονα, ένα από τα πλέον αισθαντικά και εκφραστικά αργά μέρη του Μότσαρτ, βασίζεται σε δύο θέματα, που αναπτύσσονται με πολυφωνικό και έντονα συγκινησιακό τρόπο. Ο γαλλικής προέλευσης χορός contredanse υπήρξε ένας από τους πιο δημοφιλείς χορούς του 18^ου αιώνα και ενέπνευσε τον συνθέτη στο φινάλε, ένα ζωηρό και χορευτικό ροντό.

Στο δεύτερο μέρος της συναυλίας, επελέγησαν δημοφιλή έργα του ρεπερτορίου, που συνδέονται άμεσα με την Τέχνη του Χορού. Οι 36 Ελληνικοί Χοροί για ορχήστραανήκουν στα τονικά έργα του Νίκου Σκαλκώτα, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι επεξεργασίες υλικού από την ελληνική δημοτική μουσική. Η σύνθεση του έργου έγινε κυρίως στο διάστημα 1934-36. Η σύνθεση των Χορών ξεκίνησε ενδεχομένως κατόπιν προτροπής του πατέρα του συνθέτη και συνεχίστηκε με νέο ενδιαφέρον μετά από την συνεργασία του με το «Ελληνικό Λαογραφικό Μουσείο» του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών (1935). Οι Χοροί είναι κατεξοχήν σύντομοι και εξαιρετικά πλούσιοι σε μορφή και περιεχόμενο. Η εξέλιξη της επεξεργασίας του υλικού είναι πυκνή, χρησιμοποιείται μεγάλη ποικιλία εκφραστικών μέσων και η μετάβαση από την μία κατάσταση στην άλλη επιτυγχάνεται με εξαιρετική ισορροπία. Στις επεξεργασίες του ο Νίκος Σκαλκώτας, σε αντίθεση με άλλους σύγχρονούς του που ασχολήθηκαν με το ίδιο αντικείμενο, δεν είχε πρόθεση να παρουσιάσει αυτούσιο το δημοτικό τραγούδι, αλλά, έχοντάς το σαν αφετηρία να συνθέσει ελεύθερα στο δικό του προσωπικό ύφος, πάντα όμως κρατώντας το βασικό χαρακτήρα του πρωτότυπου.

Ο Γάλλος συνθέτης Καμίγ Σαιν-Σανς συνέθεσε συνολικά τέσσερα συμφωνικά ποιήματα, όλα μέσα στη δεκαετία του 1870, εκ των οποίων ο Μακάβριος Χορός είναι το τρίτο στη σειρά. Γράφτηκε το 1874 και η πρώτη του εκτέλεση δόθηκε στις 24 Ιανουαρίου 1875 στο Παρίσι. Πηγή έμπνευσης του συνθέτη ήταν ένα σύντομο ποίημα του Henri Cazalis, το οποίο ο Σαιν-Σανς αρχικά μελοποίησε, αλλά αργότερα, μη ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα, χρησιμοποίησε το ίδιο μουσικό υλικό μεταστοιχειώνοντάς το σε συμφωνικό ποίημα. Με το μυστηριακό άνοιγμα του έργου η άρπα σημαίνει μεσάνυχτα με δώδεκα διαδοχικά ρε, που υποστηρίζονται αρμονικά από κόρνα και έγχορδα. Κατόπιν εμφανίζεται ο Θάνατος-βιολονίστας, που καλεί τους νεκρούς να εγερθούν και να χορέψουν για εκείνον. Ένα μακάβριο βαλς ξεκινά με το βασικό θέμα να εισάγεται από το φλάουτο και να ακολουθείται από μία χαρακτηριστική κατιούσα κίνηση του σόλο βιολιού. Τα δύο αυτά βασικά θεματικά στοιχεία αναπτύσσονται και διέρχονται από διάφορες οικογένειες οργάνων, καθώς η μουσική κορυφώνεται. Καθ’ όλη την πορεία του έργου αξιοσημείωτη είναι η χρήση του ξυλόφωνου, που με τον ιδιαίτερο ήχο του παραπέμπει στο κροτάλισμα των οστών των νεκρών. Τελικά το όμποε, αναπαριστώντας μουσικά το λάλημα του κόκορα, παρεμβαίνει για να σημάνει τον ερχομό της μέρας.

Το όνομα του Γερμανού συνθέτη του 19^ου αιώνα Γιοχάνες Μπραμς είναι συνήθως συνδεδεμένο στη συνείδηση των απανταχού φιλόμουσων με μεγαλόπνοα ρομαντικά έργα, είτε συμφωνικά είτε μουσικής δωματίου, αλλά και με θαυμάσια έργα για πιάνο ή λυρικά τραγούδια. Παρόλα αυτά, οι Ουγγρικοί Χοροί του υπήρξαν από την πρώτη στιγμή και παραμένουν μέχρι σήμερα εξαιρετικά δημοφιλείς σε μουσικούς και κοινό. Η έννοια της «ουγγρικής μουσικής» κατά τον 19^ο αιώνα αναφερόταν ουσιαστικά στη μουσική των περιφερόμενων τσιγγάνων. Αρκετά χρόνια αργότερα και χάρη στον μέγιστο Ούγγρο συνθέτη του 20^ου αιώνα Μπέλα Μπάρτοκ η ουγγρική παραδοσιακή μουσική μελετήθηκε και διαφοροποιήθηκε από αυτή των τσιγγάνων. Έτσι, οι Ουγγρικοί Χοροί του Μπραμς (όπως και οι Ουγγρικές Ραψωδίες του Φραντς Λιστ) αποτυπώνουν τη ραψωδική, αυτοσχεδιαστική διάσταση αλλά και την έντονη χορευτικότητα -συνήθως με φρενήρεις ρυθμούς- της τσιγγάνικης μουσικής.

Ήδη από το 1869, όταν εκδόθηκε η πρώτη σειρά των Ουγγρικών Χορών του Μπραμς, ο εκδότης τους επίμονα είχε ζητήσει από τον συνθέτη να συνθέσει και άλλους ουγγρικούς χορούς, αλλά κάτι τέτοιο δεν έγινε τελικά μέχρι το 1880. Απευθύνθηκε λοιπόν στον ανερχόμενο τότε Τσέχο συνθέτη Αντονίν Ντβόρζακ ζητώντας του να γράψει μία σειρά χορών για πιάνο, τέσσερα χέρια, οι οποίοι θα βασίζονταν στο ύφος της παραδοσιακής μουσικής της ιδιαίτερης πατρίδας του. Πράγματι, ο Ντβόρζακ καταπιάστηκε με τη σύνθεση μίας σειράς οκτώ χορών αρχικά για πιάνο, τέσσερα χέρια, από τις 18 Μαρτίου μέχρι τις 7 Μαΐου 1878, ενώ αμέσως μετά την ολοκλήρωσή τους σε αυτή τη μορφή, ο ίδιος τους ενορχήστρωσε, εργασία που ολοκληρώθηκε στις 22 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς. Το έργο έλαβε τον τίτλο Σλαβικοί Χοροί και εκδόθηκε τον Αύγουστο του 1878. Ο κάθε χορός βασίζεται και σε ένα συγκεκριμένο χορό σλαβικής προέλευσης. Ο δεύτερος χορός είναι μίαDumka, ένας σχετικά αργός (με ένα ενδιάμεσο, πιο γρήγορο τμήμα) χορός ουκρανικής προέλευσης αλλά με συχνή χρήση στο σλαβικό χώρο (αυτός ενέπνευσε και το γνωστό τρίο του Ντβόρζακ “Dumky”). Ο όγδοος είναι ένας Furiant, ένας χορός εξωστρεφής και φλογερός, που δημιουργεί μία ρυθμική αμφισημία μεταξύ διμερούς και τριμερούς μέτρου.