Η 31η Μαΐου έχει οριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος (World No Tobacco Day), με απόφαση που έλαβε το 1988 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ).
Η 31η Μαΐου έχει οριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος (World No Tobacco Day), με απόφαση που έλαβε το 1988 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), για να υπενθυμίσει στο παγκόσμιο κοινό τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος.
Το φετινό μήνυμα της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του Καπνίσματος 2023 είναι: «Χρειαζόμαστε τροφή, όχι καπνό».
Κάθε λεπτό 10 εκατομμύρια καπνιστές ανάβουν τσιγάρο και 15 άνθρωποι πεθαίνουν λόγω του καπνίσματος. Ακολουθούν πέντε στοιχεία με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος.
Πόσοι καπνιστές;
Από τους 8 δισεκ. ανθρώπους στη Γη εκτιμάται ότι περίπου το 1 δισεκ. είναι καπνιστές, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και το The Tobacco Atlas.
Ο αριθμός των καπνιστών μειώνεται εδώ και αρκετά χρόνια χάρη στα αντικαπνιστικά μέτρα που υιοθετούν οι χώρες, όπως η αύξηση των φόρων, και την πρόσφατη εμφάνιση του ηλεκτρονικού τσιγάρου.
Το 2000 το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού άνω των 15 ετών ήταν καπνιστές, έναντι του 20% που είναι τώρα.
Πού καπνίζουν περισσότερο;
Ο μεγαλύτερος αριθμός καπνιστών βρίσκεται στην Κίνα: η χώρα του 1,4 δισεκ. κατοίκων μετρά σχεδόν 300 εκατ. καπνιστές, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΠΟΥ για το 2020.
Στην Ινδονησία επίσης υπάρχει μεγάλος αριθμός καπνιστών μεταξύ των ανδρών: το 62,7% όσων είναι άνω των 15 ετών καπνίζει.
Το κάπνισμα αφορά πλέον κυρίως τις πιο φτωχές χώρες: το 80% των καπνιστών ζει σε χώρες με χαμηλό ή μεσαίο εισόδημα.
Στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή παρατηρείται μικρή μείωση των καπνιστών, αν και κάποιες χώρες, όπως η Αίγυπτος και το Ιράκ, ακολουθούν αντίθετη πορεία.
Πόσοι νεκροί;
Το κάπνισμα αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτων που μπορούν να προληφθούν: σε όλο τον κόσμο ένας άνθρωπος πεθαίνει κάθε τέσσερα δευτερόλεπτα λόγω του καπνίσματος.
Το ενεργητικό ή παθητικό κάπνισμα σκότωσε σχεδόν 9 εκατ. ανθρώπους το 2019, σύμφωνα με την έρευνα «Global Burden of Disease» που δημοσιεύθηκε το 2021 στο επιστημονικό περιοδικό The Lancet.
Καρκίνοι – κυρίως των πνευμόνων–, αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα είναι οι βασικές ασθένειες που συνδέονται με το κάπνισμα.
Τον 20ο αιώνα εξαιτίας του καπνίσματος έχασαν τη ζωή τους 100 εκατ. άνθρωποι, βάσει έρευνας που δημοσιεύθηκε το 2009 στο περιοδικό Nature, αριθμός μεγαλύτερος από τους 60 με 80 εκατ. νεκρούς του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και τους 18 εκατ. νεκρούς του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου.
Το πρώτο μισό του 21ου αιώνα από το κάπνισμα ενδέχεται να πεθάνουν 450 εκατ. άνθρωποι. Παράλληλα κοστίζει πολύ στην κοινωνία: απορροφά το 6% των παγκόσμιων δαπανών για την υγεία, σύμφωνα με έρευνα που συντόνισε ο ΠΟΥ και δημοσιεύθηκε το 2018 στο περιοδικό Tobacco Control.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις στον πλανήτη;
Τα τσιγάρα βλάπτουν όχι μόνο τους πνεύμονες και τις αρτηρίες των καπνιστών, αλλά και τον πλανήτη: η παραγωγή και η κατανάλωση καπνού προκαλούν την έκλυση 84 εκατ. τόνων διοξειδίου του άνθρακα ετησίως.
Σχεδόν ένα εκατομμύριο τόνοι από γόπες πετιούνται ετησίως, μαζί με τα μη βιοδιασπώμενα φίλτρα τους που περιέχουν οξικό άλας. Η καλλιέργεια καπνού χρειάζεται κάθε χρόνο 22 δισεκ. τόνους νερού και η καπνοβιομηχανία παράγει 25 εκατ. τόνους στερεών απορριμμάτων.
Ένας τομέας σε παρακμή;
Κάθε άλλο.
Σύμφωνα με το The Tobacco Atlas, στις πλούσιες χώρες η καπνοβιομηχανία στρέφεται σε άλλα προϊόντα, με πρώτα το ηλεκτρονικό τσιγάρο. Στις χώρες με χαμηλό ή μεσαίο εισόδημα οι μεγάλες καπνοβιομηχανίες συνεχίζουν την «επιθετική» πολιτική τους και δαπανούν μεγάλα ποσά για να αντισταθούν στα αντικαπνιστικά μέτρα.
Τα αμερικανικά γραφεία οικονομικής ανάλυσης αναμένουν τα επόμενα πέντε με οκτώ χρόνια ετήσια αύξηση κατά περίπου 2,5% του ετήσιου κύκλου εργασιών του τομέα, ο οποίος το 2023 θα φτάσει τα 940 δισεκ. δολάρια.
Για την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος ο ΠΟΥ καλεί τους γεωργούς να στραφούν στην καλλιέργεια βρώσιμων προϊόντων για να ενισχύσουν την επισιτιστική ασφάλεια, επισημαίνοντας ότι στην Αφρική τα εδάφη όπου καλλιεργείται καπνός αυξήθηκαν κατά σχεδόν 20% μέσα σε 15 χρόνια.
Η κατανάλωση καπνού αποτελεί σημαντικό παράγοντα θνησιμότητας
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΟΟΣΑ «Η κατάσταση της Υγείας στην ΕΕ- Προφίλ Υγείας 2019», στη χώρα μας όπως και σε όλη την Ευρώπη, η κατανάλωση καπνού αποτελεί σημαντικό παράγοντα θνησιμότητας, καθώς περίπου το 1/5 του συνόλου των θανάτων το 2017 οφείλονταν στο κάπνισμα (συμπεριλαμβανομένου τόσο του ενεργητικού όσο και του παθητικού καπνίσματος).
Τα αποτελέσματα της Εθνικής Έρευνας Υγείας 2019 της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν ότι 1 στα 4 άτομα ηλικίας 15 ετών και άνω κάνουν χρήση καπνού και συναφών προϊόντων καθημερινά (μη συμπεριλαμβανομένου του ηλεκτρονικού τσιγάρου), ενώ σε σύγκριση με την αντίστοιχη έρευνα του 2014, καταγράφεται μείωση 8,8%. Επιπλέον ποσοστό 3,7% κάνει χρήση καπνού και συναφών προϊόντων περιστασιακά. Από όσους κάνουν χρήση καπνού και συναφών προϊόντων, καθημερινά ή περιστασιακά, οι 6 στους 10 είναι άνδρες και οι 4 γυναίκες.
Η κατανάλωση καπνού εξακολουθεί να είναι η κύρια αιτία διαφόρων μορφών καρκίνου που μπορούν να προληφθούν, με το 27% όλων των καρκίνων να αποδίδονται στη χρήση καπνού. Με την εξάλειψη της χρήσης καπνού, θα μπορούσαν να αποφευχθούν οι 9 στις 10 περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΟΟΣΑ, ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί τη συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο, με ποσοστά που παραμένουν αρκετά σταθερά με την πάροδο του χρόνου. Ο καρκίνος του πνεύμονα οφείλεται ως επί το πλείστον στο κάπνισμα, είτε πρόκειται για κλασσικό τσιγάρο είτε για καπνό ενώ τα νεότερα καπνικά προϊόντα (π.χ ηλεκτρονικό τσιγάρο) φαίνεται να αυξάνουν και αυτά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου πνεύμονα.
Επιπλέον, ακόμα και η έκθεση στο παθητικό κάπνισμα μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα. Η χρήση καπνού συνδέεται επίσης και με άλλες ασθένειες, όπως στεφανιαία νόσο, καρκίνο του λάρυγγα, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και αγγειακές παθήσεις του εγκεφάλου, καθώς και με αυξημένο κίνδυνο αναπηρίας, με αποτέλεσμα τη μείωση της ποιότητας ζωής και το υψηλό κοινωνικό κόστος, συμπεριλαμβανομένου του κόστους της ιατρικής περίθαλψης και της μείωσης της οικονομικής παραγωγικότητας.
Οι επιβλαβείς συνέπειες του καπνίσματος γίνονται ακόμα πιο φανερές στην εποχή της πανδημίας COVID-19 καθώς, σύμφωνα με πρόσφατη επιστημονική σύνοψη του ΠΟΥ, το κάπνισμα σχετίζεται με αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα σε νοσηλευόμενους με COVID-19 ασθενείς.
Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο για την Καταπολέμηση του Καρκίνου που εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 3/2/2021, προτείνει δράσεις που θα συμβάλουν στη δημιουργία μιας «γενιάς χωρίς καπνό», όπου λιγότερο από το 5% του πληθυσμού θα χρησιμοποιεί καπνό έως το 2040, σε σύγκριση με το 25% περίπου σήμερα. Ενδιάμεσος στόχος είναι η επίτευξη του στόχου του ΠΟΥ για σχετική μείωση κατά 30% στη χρήση καπνού έως το 2025 σε σύγκριση με το 2010.
Πρωτοβουλίες και δράσεις του υπουργείου Υγείας
Το υπουργείο Υγείας έφερε στη δημοσιότητα την «Εθνική Στρατηγική και Σχέδιο Δράσης κατά του Καπνίσματος 2019-2023, η Υγεία μας ενώνει», που στοχεύει στην ανάσχεση και εξάλειψη του φαινόμενου του καπνίσματος στην Ελλάδα και θέτει συγκεκριμένους στόχους και μετρήσιμους δείκτες αποτελεσματικότητας, με βάση την διεθνή εμπειρία από χώρες που έχουν τα σημαντικότερα αποτελέσματα στη μείωση του καπνίσματος, όπως η Αυστρία, η Δανία και η Νορβηγία βάσει στοιχείων του ΟΟΣΑ.
«Το κάπνισμα δεν αφορά μόνο στην υγιεινή και την ασφάλεια ενηλίκων και ανηλίκων προσώπων. Περιλαμβάνει ένα μεγάλο εύρος παραμέτρων οικονομικού, κοινωνικού, πολιτιστικού και ψυχολογικού χαρακτήρα. Για τον λόγο αυτόν -όπως εξάλλου και κάθε άλλο θέμα εθισμού- απαιτεί τη λήψη μέτρων είτε σε οριζόντιο είτε σε κάθετο “εξειδικευμένο” επίπεδο, με ένα σαφές και ολιστικό σχέδιο δράσης, που θα διασφαλίζει ευρύτατες κοινωνικές συμμαχίες και θα διακρίνεται για την ευαισθησία του», αναφέρεται σε εγκύκλιο του υπουργείου Υγείας.
Το Σχέδιο Δράσης κατά του Καπνίσματος περιλαμβάνει δράσεις εντασσόμενες σε τέσσερις άξονες προτεραιότητας: Προαγωγή Υγείας & Πρόληψη, Προστασία των μη καπνιστών, Υποστήριξη διακοπής καπνίσματος, Ρυθμιστικό πλαίσιο για τα νέα προϊόντα καπνού. Στο πλαίσιο της Αγωγής Υγείας σε Εθνικό Επίπεδο, το υπουργείο Υγείας, σε συνεργασία με τους αρμόδιους εποπτευόμενους φορείς και υπηρεσίες, υλοποιεί από το 2018 δράσεις και παρεμβάσεις ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του μαθητικού πληθυσμού.
Ο αριθμός των καπνιστών έχει φθάσει σε ιστορικά υψηλό 1,1 δισ.
Το κάπνισμα σκότωσε σχεδόν οκτώ εκατομμύρια ανθρώπους το 2019 και ο αριθμός των καπνιστών αυξήθηκε καθώς την βλαβερή συνήθεια υιοθέτησαν νέοι άνθρωποι ανά τον κόσμο, σύμφωνα με μια νέα έρευνα που δημοσίευσε η επιστημονική επιθεώρηση Lancet.
Η έρευνα αναφέρει ότι οι προσπάθειες καταπολέμησης του καπνίσματος ξεπεράστηκαν από την αύξηση του πληθυσμού με 150 εκατομμύρια περισσότερους ανθρώπους να καπνίζουν τα εννέα χρόνια από το 1990 φθάνοντας σε ένα ιστορικά υψηλό 1,1 δισεκατομμυρίου καπνιστών.
Οι συγγραφείς της έρευνας υποστηρίζουν ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να επικεντρωθούν στη μείωση του καπνίσματος μεταξύ των νέων ανθρώπων καθώς το 89% των νέων καπνιστών εθίζονται από την ηλικία των 25, αλλά σε μεγαλύτερες ηλικίες δύσκολα ξεκινάει κάποιος το κάπνισμα.
Παρότι το κάπνισμα έχει μειωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, αυξήθηκε για τους άνδρες σε 20 χώρες και για τις γυναίκες σε 12.
Μόλις 10 χώρες συνθέτουν τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού καπνιστών: η Κίνα, η Ινδία, η Ινδονησία, οι ΗΠΑ, η Ρωσία, το Μπανγκλαντές, η Ιαπωνία, η Τουρκία, το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες.
Ένας στους τρεις καπνιστές (341 εκατομμύρια) ζει στην Κίνα.
Το 2019 το κάπνισμα συνδέθηκε με 1,7 εκατομμύριο θανάτους από ισχαιμικό καρδιακό επεισόδιο, 1,6 εκατομμύριο θανάτους από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), 1,3 εκατομμύριο από καρκίνο του πνεύμονα και σχεδόν ένα εκατομμύριο από εγκεφαλικό.
Προηγούμενες έρευνες είχαν δείξει ότι τουλάχιστον οι μισοί από τους μακροχρόνιους καπνιστές θα πεθάνουν από αιτίες που συνδέονται άμεσα με το κάπνισμα και ότι οι καπνιστές έχουν ένα προσδόκιμο ζωής κατά μέσο όρο δέκα χρόνια μικρότερο σε σχέση με εκείνους που δεν έχουν καπνίσει ποτέ.
Η έρευνα εξέτασε τις τάσεις σε 204 χώρες και εκπονήθηκε από μια κοινοπραξία επιστημόνων (Global Burden of Disease) που μελετά ζητήματα υγείας τα οποία οδηγούν στον θάνατο και σε αναπηρίες.
Σύμφωνα με αυτή, οι μισές από όλες τις χώρες δεν έχουν σημειώσει καμία πρόοδο στη διακοπή του καπνίσματος στην ηλικία 15-24 και ο μέσος όρος που ξεκινάει κάποιος να καπνίζει είναι τα 19, όταν είναι νόμιμο στις περισσότερες χώρες.
Παρότι 182 χώρες υπέγραψαν το 2005 μια συνθήκη για τον έλεγχο του καπνίσματος, η επιβολή της πολιτικής για τη μείωση του καπνίσματος διαφέρει.
Οι ερευνητές λένε ότι η φορολόγηση είναι η πιο αποτελεσματική πολιτική, αλλά υπάρχει σημαντική διαφορά ανάμεσα στο υψηλό κόστος ενός πακέτου τσιγάρα στις ανεπτυγμένες χώρες και σημαντικά χαμηλότερο κόστος στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
ΕΠΙΨΥ: Βελτίωση των δεικτών καπνίσματος στους εφήβους, προβληματισμός για το ηλεκτρονικό τσιγάρο
Συνεχίζεται η βελτίωση σε όλους τους δείκτες του καπνίσματος τσιγάρων στους εφήβους, καθώς λιγότεροι έφηβοι στην Ελλάδα ξεκινούν σήμερα το κάπνισμα τσιγάρου από οποιαδήποτε άλλη περίοδο στο παρελθόν για την οποία υπάρχουν δεδομένα, αναφέρει το ΕΠΙΨΥ (Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής), με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος (31 Μαΐου). Ωστόσο, προβληματισμό προκαλεί η αύξηση της χρήσης του ηλεκτρονικού τσιγάρου, καταδεικνύοντας ότι μολονότι απευθύνεται στους ενήλικες ως μέσο διακοπής του καπνίσματος, το προϊόν αυτό έχει πετύχει να διεισδύσει και μεταξύ των εφήβων, ανεξάρτητα με το εάν αυτοί καπνίζουν ή όχι παραδοσιακά τσιγάρα. Τα παραπάνω προκύπτουν από πρόσφατες έρευνες του ΕΠΙΨΥ στο σχολικό πληθυσμό.
Ένας στους 4 μαθητές Λυκείου καπνίζει
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το ΕΠΙΨΥ, αν και η πλειονότητα (57%) των μαθητών 16-18 ετών (μαθητές Λυκείου) στην Ελλάδα δεν έχουν καπνίσει ποτέ τσιγάρο, σχεδόν ένας στους 4 (23%) έχει καπνίσει πολύ πρόσφατα, τις 30 τελευταίες ημέρες, ένας στους 7 (15%) καπνίζει καθημερινά, ενώ σε ποσοστό 5% καπνίζουν τουλάχιστον μισό πακέτο τσιγάρα καθημερινά (δηλαδή καπνίζουν βαριά). Μάλιστα τα ποσοστά του καπνίσματος αυξάνονται σημαντικά όσο αυξάνεται η ηλικία των μαθητών –από την Α’ στη Γ’ Λυκείου. Όπως επισημαίνει η ομότιμη καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και υπεύθυνη των μαθητικών ερευνών στο ΕΠΙΨΥ, Ά. Κοκκέβη, «δεδομένης της υψηλής συσχέτισης που έχει η έναρξη του καπνίσματος σε πολύ μικρή ηλικία με την επακόλουθη εξάρτηση στη νικοτίνη, οι έφηβοι που καπνίζουν σήμερα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα αφενός να δυσκολευτούν να διακόψουν το κάπνισμα, αφετέρου να βιώσουν τις αρνητικές συνέπειες του καπνίσματος για την υγεία τους αργότερα στη ζωή τους».
Μειώνεται διαχρονικά το κάπνισμα τσιγάρου στους εφήβους
Συνεχίζεται και σήμερα η σταθερή -σε ολόκληρη τη διάρκεια της τελευταίας 20ετίας- βελτίωση σε όλους τους δείκτες του καπνίσματος τσιγάρων στους εφήβους -ενδεικτικό, σύμφωνα με το ΕΠΙΨΥ, του ότι κάτι φαίνεται να έχει αλλάξει ανεπιστρεπτί στη στάση των εφήβων απέναντι στο τσιγάρο. Στους 16χρονους, για παράδειγμα, τσιγάρο κάπνιζε ένας στους 3 (35%) πριν από 20 χρόνια, αλλά σχεδόν ένας στους 7 σήμερα (15%). Είναι αξιοσημείωτο ότι η μείωση στα ποσοστά του καπνίσματος στους 16χρονους την τελευταία 5ετία συνοδεύεται από σημαντικές μειώσεις και στα ποσοστά εκείνων που θεωρούν «ακίνδυνο» το περιστασιακό (από 66% το 2015, 60% το 2019) και το βαρύ κάπνισμα (από 17% το 2015 στο 4% το 2019). Όπως παρατηρεί η επιστημονικά υπεύθυνη της έρευνας, «τα παραπάνω ευρήματα είναι ενθαρρυντικά και σε ένα μεγάλο βαθμό τεκμηριώνουν τη θετική επίδραση των προληπτικών παρεμβάσεων που αναπτύσσονται όλα αυτά τα χρόνια στη χώρα μας».
Η διείσδυση του ηλεκτρονικού τσιγάρου
Ωστόσο, για το ΕΠΙΨΥ, το οποίο παρακολουθεί τη συμπεριφορά αυτή για περισσότερο από μία 30ετία, δεν μπορεί να υπάρξει εφησυχασμός. Διότι, περισσότεροι από δύο στους πέντε μαθητές του Λυκείου (44%) αναφέρουν ότι έχουν κάνει χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου έστω και μία φορά, ενώ ένας στους 8 (13%) κάνει χρήση του αυτήν την περίοδο. Μάλιστα, την τελευταία 5ετία έχει αυξηθεί το ποσοστό των 16χρονων (μαθητές της Α Λυκείου) που έχουν κάνει χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου έστω και μια φορά (από 19% το 2015 σε 35% το 2019) αλλά και όσων κάνουν χρήση αυτήν την περίοδο (από 7% σε 11%). Η παραπάνω τάση είναι ενδεικτική αφενός της μεγάλης διείσδυσης των νέων προϊόντων καπνίσματος στους εφήβους, αφετέρου της ανάγκης για προσαρμογή των προγραμμάτων πρόληψης σε αναδυόμενες συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.
Σύμφωνα με το ΕΠΙΨΥ, «το επίκεντρο της πρόληψης και των πολιτικών κατά του καπνίσματος δεν μπορεί να είναι πλέον μόνο τα παραδοσιακά τσιγάρα. Διότι, όπως δείχνουν τα ερευνητικά δεδομένα, μια σημαντική μερίδα εφήβων πειραματίζεται ή χρησιμοποιεί σήμερα μια γκάμα συσκευών καπνίσματος, η οποία περιλαμβάνει από τον κλασικό ναργιλέ, έως το ηλεκτρονικό και το θερμαινόμενο τσιγάρο». Είναι χαρακτηριστικό ότι -σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΠΙΨΥ- περισσότεροι από 4 στους 5 (85%) μαθητές Λυκείου θεωρούν «ακίνδυνη» τη χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου 1-2 φορές, σχεδόν 3 στους 4 (73%) θεωρούν το ίδιο για το ναργιλέ και σχεδόν 3 στους 5 (58%) θεωρούν ακίνδυνο τον πειραματισμό με το θερμαινόμενο τσιγάρο.